De meesterlijk schrijvende Gerrit Komrij (hij overleed vorige week) schreef in de NRC in de afgelopen maanden over onze 'digitale wereld'. In februari ging het over internetjournalist Francisco van Jole, die, naar eigen zeggen, 80% van zijn boeken de deur uitgedaan heeft en voortaan de voorkeur aan zijn e-reader geeft.
Ikzelf heb het idee dat hij (Francisco) weer eens blijk geeft van het bekende verschijnsel dat er kennelijk niet te leven valt met het éne medium én het andere. Het verworvene moet goedschiks of kwaadschiks volledig plaatsmaken voor het nieuwe. Het nieuwe moet per se het oudere vervangen, ook al is daar op zich heel weinig reden voor. Een wat bekrompen visie: men is kennelijk bang voor niet modern genoeg te worden aangezien als men zijn boeken gewoon in de kast zou laten staan. En dat hypermoderne besluit 'boekencollectie exit' moet dan ook meteen wereldkundig worden gemaakt, dat spreekt: kijk mij eens bij de tijd zijn!
Ik heb zelf trouwens Van Jole's boek Blink met enige instemming gelezen waarin hij, als hoofdpersoon, erachter komt dat de internetwereld dan misschien wel geweldig en schitterend is, maar dat dat helaas van veel mensen in de internetbusiness niet gezegd kan worden. Op de achterkant van de roman lezen we dan ook: Blink geeft een ontluisterend inzicht in leven en denken op de golven van een hype. Het is kortom niet alles koek en ei rondom het digitale wezen. Ook aan dit fenomeen wijdt Komrij overigens een column: De wereld van dromers (NRC, 29 december 2011).
Persoonlijk ben ik een beetje bang dat de e-reader ook wel eens een hype zou kunnen blijken te zijn, die een niet al te lang leven beschoren is. Het meedogenloze tempo waarin het apparaatje de wereld zou moeten veroveren valt enigszins tegen. Er gaat niets boven het gemak dat men ervaart bij het lezen van een gedrukt boek. Het lezen van het ene complete boek na het andere op de computer doet volgens mij (vrijwel) niemand, in ieder geval niet ongestraft en dat zal ook, in iets mindere mate, voor de e-reader gelden. Voor een keertje, ach, wel grappig, maar bij veelvuldige herhaling zal de oogarts er al snel aan te pas moeten komen. Het boek zal wellicht niet eeuwig blijven bestaan, maar toch veel langer dan Van Jole en gelijkdenkenden, die kennelijk met smart uitzien naar de vermaarde paperless society die maar niet wil aanbreken, vermoeden. Een geniale uitvinding als het boek kan tegen een stootje en zal ondanks een tegenslag(je) hier en daar, de mensheid nog geruime tijd van dienst zijn! Eco trekt zelfs de vergelijking met de uitvinding van de lepel, de hamer, het wiel of de beitel. Zijn ze eenmaal uitgevonden, dan kun je het niet beter doen. Je kunt geen lepel maken die beter is dan een lepel (Uit: Zo makkelijk kom je niet van boeken af (p. 8-9). Daar is het eigenlijk wel mee gezegd.
Misschien moet Francisco eens wat lezen in bovengenoemd werk: Eco, Umberto en Jean-Claude Carrière: Zo makkelijk kom je niet van boeken af: gesprekken over boeken onder leiding van Jean-Philippe de Tonnac (Amsterdam: De Bezige Bij, 2010), waarin bijvoorbeeld (pagina 29) Eco zegt, in antwoord op de vraag wat hij zou willen meenemen in het geval dat zich bijvoorbeeld een klimaatramp zou voordoen: We hebben gezien dat de moderne dragers snel verouderen. Waarom zouden we het risico lopen onszelf op te zadelen met voorwerpen die onleesbaar of onhoorbaar zouden kunnen blijven? We hebben wetenschappelijk bewezen dat boeken beter zijn dan elk ander voorwerp dat onze cultuurindustrieën de laatste jaren op de markt hebben gebracht. Dus als ik iets moet redden wat makkelijk te transporteren is en bewezen heeft de tand des tijds te kunnen weerstaan, dan kies ik voor het boek.
Op pagina 31 van hetzelfde werk zegt hij trouwens dat hij in geval van een calamiteit (ja, het blijven donkere scenario's) ook wel degelijk de externe harde schijf van 250 gigabyte mee zou nemen, waar alles op staat wat ik in de afgelopen dertig jaar heb geschreven.
Zoals ik hierboven al vermeldde: het één én het ander bewaren, omdat dat gewoon voor de hand ligt. Geen enge en onnodige keuzes maken.
Komrij rekent beheerst met Van Jole af. Enkele passages uit zijn column Van Jole's Last Tango (van 16 februari):
.......................
.......................
Goeie hemel, na zoveel jaren bleek ook Francisco van Jole nog over een paar boekjes te beschikken. Daar zijn we achter gekomen omdat Francisco op zijn eigen Joop.nl blij-blij-blij verklaarde dat hij ze nu eindelijk eens de deur had uitgedaan. De coming out van zijn ware PvdA-ziel? Nee, Francisco van Jole had na vijfentwintig jaar internetdeskundigheid ontdekt dat het boek zijn langste tijd heeft gehad en dat het e-book de toekomst is.
De toekomst van het boek, u vraagt en wij draaien. Als je lang genoeg wacht komen alle toekomstvoorspellingen uit. Volgens een roman uit 1890 zou in 2010 elk huis ter wereld over een opstapmogelijkheid voor de stoomtrein beschikken. Zelf zou ik niet eens durven voorspellen hoe over anderhalf jaar boek en e-book erbij staan. De kwestie is namelijk dat ik wel iets van boeken weet, maar niets van de toekomst.
.................................
.................................
De dramatische kop boven zijn artikel luidt: De onvermijdelijke dood van het papieren boek. Je voelt, hier is geen waarzegger aan het woord, maar een rampenverslaggever. Het boek zal failliet gaan omdat Francisco het wil.
...........................
...........................
Francisco leest nu alles op een iPad.
Joost Baars, werkzaam bij een boekhandel, merkte over dit bravourestukje – Francisco’s gang naar het antiquariaat – fijntjes op dat de handel in papieren boeken blijkbaar springlevend is.
Ik zou met gemak drie karakterschetsen van Francisco van Jole kunnen geven. Maar nooit, nee nooit heb ik hem geassocieerd met iets wat naar boeken zweemde of met enige liefde voor de literatuur. Als Francisco roept dat hij zijn boeken heeft weggedaan omdat het e-book de toekomst heeft maakt dat op mij dezelfde indruk als een bedelaar die verklaart dat hij zijn Zwitserse bankrekening heeft opgezegd omdat hij de voorkeur geeft aan een oude sok.
Hoe oud zou Francisco van Jole zijn? Er bestaan, gezien zijn indrukwekkende internetverleden, slechts twee mogelijkheden. Hij is op de leeftijd dat zijn vrouw al flink is veraardappeld of hij is op de leeftijd dat hij met een jongere meid heeft aangepapt. In het eerste geval is hij eindelijk gezwicht, moegebeukt door het huiselijk gezeur dat die boekvormige stofnesten de deur uit moeten. In het tweede geval heeft het jonge gansje in de Viva gelezen dat urenlang turen naar een witte wand leidt tot een drastische verhoging van haar inwendige gelukspeil. Wie is Francisco om zijn gansje een kale muur te misgunnen?
..............................
..............................
Het is niet interessant of het e-book het van het papieren boek zal winnen. Het gaat om de oorlog tussen lezers en niet-lezers. Het wegdoen van een bibliotheek door iemand die duidelijk nooit iets van belang heeft gelezen en liever naar vergezichten luisterde, is een loos gebaar.
****************************************
Aldus Komrij. Krachtige taal, waarbij de conclusie niets aan duidelijkheid te wensen overlaat.
Tot slot: onderstaande cartoon geeft een aardige indruk van boekenkasten van mensen die gehandeld hebben als Van Jole en ook van die nerveuze beslissingen hebben genomen:
