CHESS IN THE MOVIES:

een boek over schaken in speelfilms

Iedere schaker kent het verschijnsel: je loopt langs een etalage waarin een schaakbord met stukken staat opgesteld. Je kijkt even wat beter en ja hoor, het bord ligt verkeerd (terwijl er toch 50% kans is dat het in orde is, weet men trefzeker vaak bij de verkeerde 50% te belanden). Verder staan bijvoorbeeld de dames verkeerd en dus ook de koningen, staat de loper naast de toren: kortom er is een breed scala aan mogelijkheden.

Een dergelijke gewaarwording kan ook je deel zijn als je naar een speelfilm kijkt, waarin geschaakt wordt. Ook dan is het commentaar vaak wonderlijk, doen namen van beroemde schakers erg verzonnen aan en verdedigt een kandidaat voor het wereldkampioenschap zich met het Albins Tegengambiet (een leuk systeem, daar niet van, maar op de hoogste niveaus zie je het niet, of bij zeer, zeer hoge uitzondering). Mocht het voorkomen dat je bij een schaakscene in een film zo nog je twijfels hebt dan vermoed je toch eigenlijk wel dat er iets mis zal zijn.

Dat die vermoedens zeer waarschijnlijk op waarheid berusten, blijkt nu uit het verschijnen van een nieuw boek: CHESS IN THE MOVIES, geschreven door Bob Basalla (TPI Wonderworks, 2005, 421 p. Є 38,-).

Scene uit Det sjunde inseglet (The Seventh Seal) uit 1957 van Ingmar Bergman, waarin een middeleeuwse ridder (gespeeld door Max von Sydow) schaakt tegen de Dood, met als inzet zijn eigen leven. De film won de speciale prijs van de jury op het filmfestival van Cannes in hetzelfde jaar.

(Nu ik bovenstaande (totaal willekeurige) foto op mijn weblog heb gezet, krijg ik ineens het sterke vermoeden, nu niet dankzij de oplettende buurman (zie hieronder), maar mijn zoon, dat we hier met een mooi voorbeeld te maken hebben. Als ik me niet vergis, is een en ander 90 graden gedraaid en ligt het bord voor de kijker goed, maar zitten de spelers hier in feite "aan de zijkant" (toch wat lastig) te peinzen, met de witte stukken links en de zwarte rechts! Misschien waren Von Sydow en Bergman ook niet van die schakers (om van de Dood maar niet te spreken!)

Een oplettende buurman maakte mij attent op nr. 279 (juli/augustus 2006) van De Filmkrant, waarin op pagina 24 een boekbespreking staat van de hand van David Sneek. Zijn oordeel komt er op neer dat het een aardig boek had kunnen zijn, gezien het onderwerp en het commentaar, maar dat het boek helaas zelf ook enigszins lijdt aan de kwaal waarover het handelt: fouten; wat te veel onnauwkeurigheden.

Heel veel gegevens zijn verkregen via Internet zo gaat hij voort ( voornamelijk als het ging om films buiten het gangbare Amerikaanse repertoire om) door met zoekmachines op combinaties als chess en movies, of op de site van de IMDb (International Movie Database) op chess te zoeken.

Persoonlijk snap ik niet helemaal wat daaraan mankeert; ligt het niet erg voor de hand dat je zo je gegevens verzamelt tegenwoordig? Waar zou je ze anders vandaan moeten halen?

"Keer op keer", zo schrijft Sneek verder, "wordt in Chess in the movies opgemerkt dat het vooral boosaardige meesterschurken, spionnen, verwarde neuroten (sic! Albert), Russen en bejaarde mannetjes zijn die in films achter het bord zitten". (De Russen komen er in deze opsomming niet bijster goed vanaf: Albert.) De auteur is, volgens Sneek, zo met al die filmpassages betreffende schaken bezig dat hij niet toekomt aan meer dan gemeenplaatsen als het gaat over de functie die het schaken in die rolprenten misschien heeft. Daarom zo eindigt hij, is het boek misschien meer een startpunt voor iemand die echt een studie van het fenomeen schaken in films kan en wil maken en daarbij kans ziet iets meer te bieden hier is gebeurd.

Ik denk zelf dat het best een aardig boek is, met een origineel gegeven (dat we al lange tijd de combinatie schaken en films niet vertrouwden), maar waar toch niet eerder een publicatie aan was gewijd).

In ieder geval: een leuk weetje voor schakers! Misschien komt er meer op dit gebied!

P.S. Een aardige website voor het thema Chess in the Cinema (zo heet de website trouwens ook) is http://www.skgiessen.de/movies/

Hier worden films vermeld van 1900 tot 2006 met één of meerdere (schaak!)foto's en korte gegevens over de film in kwestie (jaar, regisseur, hoofdrolspelers).